NHỮNG QUAN NIỆM SAI LẦM VỀ BẢN MIX HAY Ở VIỆT NAM

OK! Trong bài viết lần này tôi sẽ đề cập đến một số quan niệm sai lầm về bài hát hay của các bạn. Tôi không có ý trách móc các bạn, nhưng có thể đây là những quan niệm sai lầm mà các bạn có thể đang giữ trong đầu, và cũng có thể đây không phải lỗi của các bạn mà lại là sự sai lầm của những người ca sĩ đang làm việc với bạn, khiến bạn tạo ra một bài hát như mong muốn của họ nhưng lại là một thảm họa với âm thanh.

Hôm nay, có một bạn không tên không quen biết nhưng biết đến tôi qua Thế Giới Mix gọi điện cho tôi xin một số lời tư vấn. Cuộc nói chuyện khá dài nên không tiện tường thuật mà tôi lại nhắc ở đây bởi vì đó là hoàn cảnh tôi chợt nghĩ ra bài viết này.

Tôi là một kỹ sư âm thanh thường làm việc trong môi trường Mixing in da box nhiều hơn, tuổi nghề cũng không dám nhận là hơn ai, nhưng 6 năm cũng là một khoảng thời gian dài để tiếp xúc với nhiều lứa ca sĩ từ non nớt đến gạo cội, từ già đến trẻ, từ chuyên nghiệp đến nghiệp dư. Đủ để tôi nhận ra thông qua sự tiếp xúc làm việc cùng các ca sĩ, giao lưu chém gió cũng các kỹ sư âm thanh đồng nghiệp, tích lũy được một số thứ cho riêng mình.

Khi các bạn làm việc với âm nhạc, với tư cách là một kỹ sư âm thanh, việc đem đến một sản phẩm hoàn hảo là một điều tất yếu và bắt buộc. Nhưng sản phẩm đó có thật sự hoàn hảo? Hay nó chỉ hoàn hảo trong mắt bạn - một kỹ sư âm thanh quan niệm sai lầm nhưng lại bảo thủ? Hay nó chỉ hoàn hảo trong mắt ca sĩ - vị thượng đế không rành rọt về âm thanh đang khiến bạn tự tay phá hủy bản Mix của mình?

Đấy là điều cần phải nói, bởi vì những quan niệm sai lầm nên khiến cho nền âm nhạc Việt Nam luôn giữ được bản sắc dân tộc đó là mãi đi sau đuôi các cường quốc 5 châu, chỉ vì ta nghe nhạc nhưng không nghe âm thanh trong khi điều đó hoàn toàn có thể nằm trong tầm tay của chúng ta. Tôi sẽ không dài dòng nữa, sau đây tôi sẽ nói đến một vài vấn đề thường gặp trong quan niệm về âm thanh ở hầu hết các Studio Việt Nam đang tiếp tục diễn ra hằng ngày.

------------------------------------------------

1. Reverb là SỐT VANG, có SỐT mới ngọt.

Điều này là điều tôi cần phải nói đến đầu tiên bởi vì nó là thứ khiến tôi khó chịu nhất. Dĩ nhiên Reverb hay Delay là thứ không được thiếu với các bản Mix thời đại ngày nay. Nhưng sử dụng nó như thế nào là đúng?

Với một số người, một bản Mix hay phải là bản Mix có chứa vang vọng, âm ỉ, xì xì bên tai. nghe thế mới ngọt. Một số bạn nghĩ như vậy và người khách hàng của bạn cũng nghĩ như vậy nhưng bạn quên mất một vấn đề.

Hãy hỏi một câu: Nếu quay ngược về thời kỹ trước khi Verb được ra đời. Ta có gì trong bài hát??

Không có gì, vocal vẫn là vocal, và không có tiếng vang vọng y như đang hát ở động Phong Nha như vậy?

Một câu hỏi nữa: Vậy Verb được sinh ra để làm gì?

Như bạn biết với thời đại tiên tiến ngày nay chúng ta được thu âm Vocal trong một môi trường đầy đủ cách âm khá sạch, và chính vì vậy với nhạc cụ khác và vocal nói chung khi được thu sạch sẽ và riêng biệt như vậy, cái thứ ta đã đánh mất đó là không gian chung của cả Band nhạc trong bài hát. Verb được sinh ra để giúp ta tái hiện lại thứ không gian đó. Chứ không phải là để vocal có được cái gọi là Echo dùng cho Karaoke.

Verb dùng nhiều cho nhạc trữ tình??

No, lại là một quan niệm sai lầm khác. Tôi sẽ hỏi bạn ngược lại một câu, hãy xem bản phối khí của bạn các nhạc cụ có vang vọng như thế không. À không, một dàn nhạc chơi đậm đà chất đồng quê và mộc mạc hết sức! Thế cho Verb vocal nặng lên có tác dụng gì? Và bạn nghĩ dàn nhạc đang chơi ở đâu còn Vocal đang đứng hát ở đâu với kiểu Verb "động Phong Nha" đó? Cuối cùng với bài hát lại chứa 2 không gian cùng lúc như vậy bạn có cảm nghĩ thế nào khi nghe nó?

Vậy tóm lại Verb không nên dùng nhiều??

Cũng không hẳn, nếu các bạn từng nghe các bản nhạc thuộc kiểu thính phòng hay Opera đại loại thì cũng không hẳn nó không dùng nhiều Verb đâu nhé, mà tôi nhấn mạnh một cái ở đây đó là khi dùng Reverb, chúng ta cần dùng nó đúng với thứ nhạc, thứ không gian và bối cảnh bài hát của chúng ta, không phải là dùng vô tội vạ cho mỗi Vocal mà các bạn vẫn đang lạm dụng nó trên thực tế. Nhớ một điều khi bạn Mixing: "All about the Contest"

"VERB ĐỂ BẠN MANG LẠI KHÔNG GIAN CHO BÀI HÁT, GIÚP TẤT CẢ ÂM THANH ĐI CÙNG NHAU, KHÔNG PHẢI ĐỂ TẠO VANG VỌNG CHO VOCAL NHƯ SỐT CÀ! VỚI TÔI ĐÓ MỚI LÀ REVERB."

2. Hơi thở là tạp âm của bài hát.

Đúng vậy, người bạn đồng hành với tôi trong suốt quãng đường Mixing và Mastering - Admin thứ 2 của Thế Giới Mix là người có quan niệm này. Ngay khi tôi vừa thấy hắn đang chỉnh sửa thứ gì đó với Melodyne, tôi đã thắc mắc và hắn trả lời: "Thở như bò".

Trong Mixing đúng là chúng ta cần cân nhắc đến chuyện Timbre và Characters của âm thanh. Có những thứ âm thanh cần được loại bỏ như tiếng rè của dây Guitar, tiếng chép miệng của Vocal nhưng không phải bất cứ cái gì ngoài giọng hát cũng cần loại bỏ, ở đây tôi muốn nói đến hơi thở và một số âm thanh khác như tiếng khàn sau đuôi của một từ hát. Bởi vì chính những thứ đó là những thứ mang lại cái gọi là "đời thường", là "sức sống", là "đặc trưng" của âm thanh, mà những thứ đó đang dần mất đi trong thời đại nhạc Digital ngày nay, và chính suy nghĩ này cũng mang đi nốt những gì còn sót lại. Làm sao để bạn gọi nó là Guitar nếu không có tiếng bật dây, làm sao gọi là Vocal nếu không có hơi thở và kết cấu khẩu âm? Và hãy cho tôi lý do để phải cắt bỏ những thứ đó? Nếu bạn cho nó là xấu, hãy chỉ cho ca sĩ cách hát không cần thở và chỉ cho Guitarist cách không gảy mà đàn vẫn kêu.

Nếu thường ngày bạn vẫn đang Fade out những câu từ hơi bẩn đằng sau, cắt bỏ đi những tiếng hơi thở và những đặc trưng khác của ca sĩ. Thì thậm chí tôi còn đi ngược lại những gì bạn đang làm, một giọng hát thiếu hơi, có tiếng khàn ở cuống họng tại đuôi câu hát, có hơi thở, tôi lại cảm thấy thích mà thậm chí tôi làm tất cả những gì trong khả năng của mình để có thể đánh bóng, làm mượt mà nó , làm bật được nó lên trong khuôn khổ bài hát vì đó là những đặc điểm cho tôi thấy được đặc trưng của sự sống.

"BÀI HÁT HOÀN HẢO KHÔNG PHẢI LÀ BÀI HÁT QUÁ SẠCH ĐẾN MỨC BẠN KHÔNG CÒN NGHE ĐƯỢC SỰ THẬT."

3. Xốp và sáng

Xốp và sáng, hay nói cách khác đó là nhiều High end là khuynh hướng của âm nhạc thị trường ngày nay. Tôi cũng vậy, tôi rất chuộng hình thức này và đang dần ngả theo nó, bởi tôi cũng không bao giờ muốn bài hát tối thui phải lọ mọ nghe từng câu từng chữ cả. Nhưng khái niệm về xốp và sáng của các bạn ở đây đã vô tình biến thể thành mỏng dính và chói chang như ánh nắng mặt trời chứa đầy tia cực tím, và tia cực tím không có lợi cho sức khỏe.

Đồng ý với các bạn bài hát ngày nay tôi muốn nó trong trẻo và long lanh, sáng sủa nhẹ nhàng nhất có thể. Nhưng trên thực tế các bạn đã vượt qua những gì mà tôi hình dung. Để có được cái xốp và sáng, bạn đã vứt bỏ hết cái gọi là ấm áp và đầy đặn của âm thanh, để tránh Scandal tôi sẽ không lấy ví dụ những bài hát như thế tại Việt Nam, các bạn hãy tự so sánh những bản Hit của chúng ta so với những bản của thị trường USUK sẽ thấy sự khác nhau một trời một vực. Họ sẽ mang lại một bản nhạc nhiều High hơn nhưng với chuyển động mượt mà, trong trẻo làm nổi bật âm thanh, vẫn không đánh mất Bottom End, nơi chứa sinh lực, sức mạnh và độ ấm áp, dày nặng của một bản nhạc. Trong khi đó, chúng ta đang dùng Filter cắt bỏ hết những thứ bạn cho là đục và tối,xỉn, để trả giá cho sự trong sáng nhẹ nhàng của bạn nhạc, bạn hy sinh mất quãng tần số mang lại sự kích thích nội lực cho người nghe. Và cảm giác của tôi khi nghe những bài nhạc như vậy chỉ có thể mô tả là mỏng dính, khàn khọc khô khan..v.v..

4. Sô bồ là hòa hợp

Tôi từng nghe những bài nhạc được thao tác với mục đích hòa quyện và sau đó kết quả là tôi có một mớ hỗn độn âm thanh mờ căm, xen lấn và nhạt toẹt. Bài hát nát bấy nhưng với các bạn đó là hòa quyện, nếu không các bạn sẽ cho đó là âm thanh rời rạc và không hòa. Các bạn cần có một sự khái niệm đúng đắn và rạch ròi ở đây.

Chúng ta cần làm rõ điều này. Âm thanh xô đẩy nhau không phải là hòa hợp. Âm thanh nghe tách bạch không có nghĩa đó là rời rạc.

Sự hòa quyện phải xuất phát từ chính sự không nằm đè và chen lấn lên nhau giữa các âm thanh, đến từ sự dung hòa không xung đột lẫn nhau giữa các âm thanh. Bạn đang làm điều ngược lại và nghĩ đó là sự hòa quyện.

Sự tách bạch không có nghĩa là các âm thanh rời rạc, các âm thanh rời rạc khi chúng không đi cùng nhau, không cùng không gian . Vd như bạn có thể thấy nếu bạn có một Guitar, một Vocal hát, Guitar đằng sau, Vocal hát đằng trước, không có chuyện bạn cho Vocal bè pan 2 bên loa cả vì bạn sẽ không muốn hình dung đang nghe một bản du ca với 2 người hát bè đang đứng ở hai đầu nỗi nhớ đúng không? Đó mới là điều mang đến sự rời rạc của âm thanh. Còn sự tách bạch ở đây đó là các âm thanh không tạo thành một khối chồng chất, mỗi âm thanh có một vị trí riêng, có một đặc thù riêng, nếu 2 âm thanh đang cùng chơi một vị trí, cùng mục đích, cùng đặc tính thì đó là 2 âm thanh không tách bạch.

"SỰ HÒA QUYỆN KHÔNG PHẢI LÀ CHỒNG CHẤT ÂM THANH LÊN NHAU, CHÚNG PHẢI CÓ MỘT SỰ TRONG SUỐT, TÁCH BẠCH RÕ RÀNG. MỘT ĐẶC ĐIỂM ĐỂ PHÂN BIỆT NẾU BẠN NGHE BẢN NHẠC MÀ KHÔNG CON NHẬN RA NÓ CÓ NHỮNG NHẠC CỤ NÀO, NHẠC CỤ ĐÓ LÀ  GÌ THÌ NGHĨA LÀ CHÚNG ĐANG SÔ BỒ. BÀI HÁT ĐÃ THẤT BẠI."

5. Vocal luôn đứng đầu bài hát

À, một bài hát thì luôn luôn vocal là nhạc cụ chủ đạo và cần được thể hiện rõ ràng mạch lạc nhất. Nhưng nó không phải lúc nào cũng phải đứng đầu bài hát. Cái đứng đầu ở đây tôi đang nói đó là âm lượng. Và thật vậy, tôi đã từng được nghe một chuyện bên trong phòng thu của một người bạn đã lâu như thế này: " Một người khách có phản hồi rằng bài hát của họ không được hòa quyện cho lắm, và anh ta đã làm chỉ một việc là tăng âm lượng Vocal lên và họ đã hài lòng ngay sau đó." Hay một câu chuyện đùa được biến tấu trên tấm ảnh troll với dòng chữ:" Tôi nhận được một yêu cầu Mixing, tôi nhét vocal vào vặn to lên và lấy tiền:)))". Đó là một chứng minh cho thấy việc xem trọng âm lượng của Vocal quá mức. Có một câu nói tôi không nhớ rõ đã nghe từ ai nhưng nó đại loại thế này:" ĐỪNG XEM THƯỜNG DÙ CHỈ 1DB". Nó đúng, bởi nếu bạn cảm nhận tốt thì bạn sẽ thấy rằng chỉ khác nhau 1db sẽ thấy hẳn sự thay đổi rõ rệt. 

Một bài hát tôi vừa kết thúc  sau khi được xem xét kỹ lưỡng và ngỡ như đã hoàn tất, tôi chợt nhận ra một đặc điểm mà trước đó đã không hề để ý, Vocal hát vào điệp khúc là không phận biệt một nhạc cụ nào cả dù tôi vẫn đang nghe thấy nhạc nền đó thôi. Lúc này tôi mạnh dạnh kéo Fader của Vocal VCA xuống hẳn 3db, và hiện tượng xảy ra là gì? Tôi đã nghe được một bản nhạc đầy đặn hơn, nhưng không vì 3db mà Vocal đã mất đi, nó vẫn hiện rõ mồn một, đây là một sai lầm lớn đáng trách của tôi và may là tôi đã nhận ra sớm. Đã đến lúc tôi có thể kết thúc Mixing bài hát này mà bấy lâu nay đắn đo không hiểu vì sao mình không thể ưng ý nó.

"VOCAL LÀ NHẠC CỤ CHỦ ĐẠO CỦA MỘT BÀI HÁT, NHƯNG ĐỪNG COI NÓ LÀ NHẤT VÌ NÓ ĐANG NẰM TRONG MỘT TẬP THỂ VÀ BỐI CẢNH CHUNG, NÓ CẦN ĐI CÙNG CÁC NHẠC CỤ KHÁC".

ĐÓ LÀ NHỮNG GÌ TÔI MUỐN NÓI DÙ CÓ THỂ SẼ BỊ NÉM ĐÁ DỮ DỘI, NHƯNG TÔI CHẤP NHẬN ĐI NGƯỢC LẠI VỚI SỐ ĐÔNG ĐỂ MONG MỘT NGÀY NÀO ĐÓ CÁC BẠN SẼ CÓ MỘT TƯ DUY ĐỔI MỚI HƠN, CÓ THỂ BẠN VẪN ĐANG LẠM DỤNG QUÁ MỨC NHỮNG QUAN NIỆM Ở TRÊN, CŨNG CÓ THỂ CHÍNH BẠN CŨNG LÀ NẠN NHÂN KHI PHẢI ĐẢM BẢO SẢN PHẨM ƯNG Ý KHÁCH HÀNG MÀ PHẢI TỰ MÌNH CHẤP NHẬN KIỂU MIXING ĐÓ. CHO NÊN KHI NỀN ÂM NHẠC VIỆT NAM CHƯA CHỊU TIẾP THU NHỮNG THỨ MỚI MẺ CỦA THẾ GIỚI, ĐÔI TAI CỦA CHÚNG TA KHÔNG ĐƯỢC MỞ MANG. HAY NÓI CÁCH KHÁC MIXER CHÚNG TA ĐANG BỊ KÌM HÃM SỰ SÁNG TẠO TỰ DO CHO ÂM NHẠC KHI CỨ MÃI BÁM VÍU VÀO NHỮNG KIỂU MIXING TRUYỀN THỐNG CỦA VIỆT NAM. VẬY NGƯỜI NÔNG DÂN PHẢI LÀM SAO?

Tác giả: Long Keenyo - Thế Giới Mix